Tarım Bakanlığı tarafından yürütülen projede ülke genelinde 22 ildeki atık su tesislerinden alınan numuneler analiz edildikten sonra corona virüsünün Türkiye’deki bölgesel yayılımı haritalandırılıyor.
Marmara Üniversitesi Çevre Mühendisliği Bölümü’nün yürütücülüğünü ve bilimsel danışmanlığını yaptığı, Nisan 2020’de başlayan projenin ilk aşamasında, Türkiye’nin 81 ilinde belirlenen 189 atık su arıtma tesisinin farklı noktalarından alınan numuneler, laboratuvarlarda analiz edildi. Haziran 2020’den itibaren ülkenin her bölgesini kapsayacak şekilde belirlenen 22 pilot ilde çalışma sürdürülüyor.
Bu illerden İstanbul’dan haftalık, diğerlerinden ise iki haftalık periyotlarla alınan atık su numuneleri, İstanbul ve Samsun’daki laboratuvarlarda rutin olarak incelenerek Covid-19’un ülkedeki yayılımı ve seyri tespit ediliyor.
Analiz sonuçlarına göre hazırlanan Türkiye geneli ile İstanbul Covid-19 yayılım haritaları, bakanlığın ‘covid19.tarimorman.gov.tr‘ sitesinden paylaşılıyor. Covid-19 yayılımı haritada, ‘çok düşük vaka-vaka yok (sarı)’, ‘düşük vaka (açık yeşil)‘, ‘orta vaka (yeşil)’ ve ‘yüksek vaka (koyu yeşil)’ şeklinde derecelendiriliyor.
Atık sularda yapılan analiz ile semptomatik vakaların yanı sıra asemptomatik vakaların yoğunluğu ve varyantların tespiti de sağlanıyor. Vaka artış ve azalışlarını önceden belirleyen proje, ‘erken uyarı sistemi’ görevi üstleniyor.
Son haritada yüksek vakalı il yok
1-5 Kasım Türkiye geneli Covid-19 yük dağılım haritası için 22 ildeki 17’si ileri biyolojik arıtma, dördü ön arıtma, altısı aktif çamur olmak üzere 27 arıtma tesisinden alınan atık su numuneleri analiz edildi.
Buna göre, Türkiye nüfusunun yüzde 25’ini kapsayan 21 milyon 280 bin 362 kişi, atık su analiziyle tarandı.
Analiz sonuçlarına göre, ‘yüksek vaka’ kategorisinde il bulunmazken, Samsun ve Ordu ‘orta yüksek vaka’, İstanbul, Bursa, Trabzon ve Antalya ‘orta vaka’, Edirne, Kütahya, İzmir, Mersin, Adana, Konya, Ankara, Kayseri, Malatya, Elazığ, Diyarbakır, Şanlıurfa, Erzurum, Zonguldak ve Van ‘düşük vaka’, Muğla ise ‘vaka yok’ olarak derecelendirildi.
İstanbul’a ayrı harita
15-21 Kasım arasında İstanbul haritası içinse iki ileri biyolojik arıtma tesisinden alınan atık su numuneleri ile Avrupa Yakası’nda nüfusun yüzde 14,1’ini kapsayan 1,4 milyon, Anadolu Yakası’nda nüfusun yüzde 13,7’sini kapsayan 700 bin olmak üzere 2,1 milyon kişiye yönelik tarama yapıldı.
Proje yürütücüsü Doç. Dr. Bilge Alpaslan Kocamemi, pilot iller içerisinde 15 milyonu aşkın nüfusu ve uluslararası hava trafiğinin yoğunluğu nedeniyle İstanbul’un ayrı bir yeri olduğunu, onun için ayrı bir harita hazırladıklarını anlattı.
‘Bir hafta öncesinden toplumdaki Covid-19 artışını gözlemleyebiliyoruz’
Doç. Dr. Kocamemi, kişi virüsü ilk kaptığında hiç belirti göstermese bile dışkısında ve idrarında virüsün çıkmaya başladığını belirterek, şöyle devam etti: “Tuvaletlerdeki bu atık sular da kanalizasyon sistemleri vasıtasıyla atık su arıtma tesislerine gidiyor. Atık su arıtma tesislerinden alınan numunelerde hem belirti gösteren hem hiç belirti göstermeyen, toplumda Covid-19 virüsü vücuduna girmiş olan tüm bireyleri göstergelemiş oluyoruz. Sürüntü testi bir teşhis metodu. Biz burada bir teşhis metodu değiliz, ‘Yayılım ne ölçüde, vaka artıyor mu, azalıyor mu’ bir erken uyarı olarak kullanılması için çalışma yürütüyoruz. Neden erken uyarı? Mesela, virüs vücuda girdiğinde anında dışkı ve idrarda çıkmaya başlıyor ama belirtilerini en erken üç-dört gün sonra göstermeye başlıyor. 1,5 yılı aşkın süredir yaptığımız çalışmayla gördük ki en az bir hafta öncesinden toplumdaki Covid-19 artışını gözlemleyebiliyoruz. Dolayısıyla erken uyarı olarak çok önemli. Tek bir numuneyle çok büyük bir topluluğu tarıyorsunuz. İstanbul’da bir milyon kişiye hitap eden arıtma tesisinden numune aldığınızda, bir milyon kişilik topluluktaki virüs yayılımını gözlemlemiş oluyorsunuz. Tek örnekle bir milyonu taramış oluyorsunuz. Tabii ki teşhis amaçlı değil, virüsün toplumdaki yayılımını belirlemek amaçlı son derece etkili, efektif ve tüm dünyada da geçerliliği kabul edilmiş bir yöntem.”
Varyantların analizleri de yayımlanacak
Proje kapsamında, atık sudan varyant takiplerine de başladıklarına işaret eden Kocamemi, şunları kaydetti: “Atık su ile toplumdaki varyantları takip çok daha sağlıklı. Çünkü tüm varyantları görebiliyorsunuz. Bunun için çok ileri bir moleküler biyolojik teknik olan yeni nesil sekans analizleri kullanılıyor. Bu teknik ile belirli illerden Türkiye’nin hemen her coğrafi bölgesinden mevcut ve olası varyantların takibi alarak yeni nesil sekans analizlerine de başladık. Şu an çalışma sağlıklı bir şekilde oturmuş olmamakla birlikte sonuçlarımızı alıyoruz. Öngörüm, birkaç ay içerisinde mutant analiz sonuçlarını da düzenli olarak ayda bir web sitesinden yayınlamaya başlayacağız.”
Kocamemi, atık suyu ‘toplumun ayak izi’ olarak tanımlayıp, bundan birçok şeyi takip etmenin mümkün olduğunu belirterek, virüslerin takibi için Sağlık Bakanlığının açıkladığı vakalar ile çalışmadan elde ettikleri veriler arasında korelasyon kurup, buradan bir model geliştirme çalışmalarına başladıklarını bildirdi.