ALTAN SANCAR
altansancar@diken.com.tr
@altansancarr
Altı muhalefet partisinin oluşturduğu ‘altılı masa’ yarın anayasa değişikliği metnini açıklayacak. Altı partinin üzerinde uzlaştığı metne göre, cumhurbaşkanlığı ‘siyasete veda sahnesi’ haline getiriliyor. 12 Eylül anayasası ve AKP döneminde yapılan değişikliklere karşı köklü değişikliğin hedeflendiği metinle seçim sisteminden yargıya birçok alana el atılıyor.
CHP, İYİ Parti, DP, Saadet, Gelecek ve DEVA Partisi’nin hukukçu kurmaylarının hazırladığı anayasa metni 28 Kasım (yarın) saat 10:00’da Bilkent Otel’de kamuoyuyla paylaşılacak. 28 Şubat’ta mutabakat metninin de açıklandığı adresteki açıklamaya, ayrım gözetilmeden Türkiye’deki tüm medya organları davet edildi. Altı partinin liderinin de katılacağı açıklamada yaklaşık yüz sayfadan oluşan anayasa metnini hazırlayan kurmaylar sırayla söz alarak uzlaştıkları metni okuyacak. 28 Şubat’taki açıklamada yalnızca mutabakat metnini imzalayan liderler bu açıklamada da hazır bulunacak. Böylece altı lider toplantılar dışında 9 ay sonra ilk defa hep birlikte kameraların karşısına geçmiş olacak.
Altı partinin uzlaşma sağladığı maddelerde köklü değişiklikler yapılırken, uzlaşma sağlanamayan maddelere ‘şimdilik’ dokunulmayacak. Metnin açıklanmasının ardındansa kurmaylar Türkiye’nin farklı bölgelerinde düzenlenecek toplantılar ile değişikliğin yurttaşların hayatına doğrudan etkilerini anlatacak. Öte yandan değişikliğin hayata geçirilmesi halinde bu değişiklikle bağlantılı uyum yasalarıyla Türkiye’deki çok sayıda kanunda da köklü değişiklikler yapılacak.
Teklifte neler yer alacak?
Altı partinin uzlaştığı metne göre en önemli değişiklik parlamenter sisteme dönüş ve cumhurbaşkanlığı hükümet sisteminin ortadan kaldırılması olacak. Cumhurbaşkanı yine halk tarafından seçilecek, ancak sembolik bir pozisyonu olacak. Seçilen cumhurbaşkanı yalnızca bir defalığına ve yedi yıllığına görev yapacak.
Partiler hedeflerinin ‘makamın siyasete veda sahnesi olmasını sağlayarak, makamda yer alan ismin birleştirici rol üstlenmesini’ sağlamak olduğunun altını çizecek. Zira cumhurbaşkanı görevinin bitiminin ardından bir daha siyaset sahnesine dönemeyecek, seçilen ismin partisiyle ilişkisi kesilecek.
Yetkileri azaltılacak cumhurbaşkanına veto yetkisi verilmeyecek, olağan üstü hal ilan edemeyecek. Meclis’te belirlenen başbakan adayının ataması yapmak zorunda olacak. Kabineyi başbakan belirleyecek, denetleme yetkisiyse Meclis’te olacak.
Yargıda köklü değişiklik
Teklifle Hakimler ve Savcılar kurulu dağıtılacak, yerine Hakimler Kurulu ve Savcılar Kurulu olarak iki ayrı kurum oluşturulacak. Hakimlerin idari görevleri yönünden Adalet Bakanlığı’na bağlı olduğuna ilişkin anayasa hükmü kaldırılacak. Adalet bakanı ve müsteşarı, Hakimler Kurulu’nda yer almayacak. Bu kurumlarda da seçimle üye belirlenecek.
AKP’nin yürürlüğe koyduğu ve Türkiye’de baroların büyük tepkisini çeken ‘çoklu baro’ uygulaması kaldırılacak.
Anayasa Mahkemesi’nin mevcut 15 olan üye sayısı 21’e yükseltilecek ve İki isim Cumhurbaşkanı tarafından atanacak, geriye kalan 19 isimse seçimle gelecek. Mahkeme üyelerinin en az 4’te 3’ünün hukukçu olması zorunluluk haline getirilecek. AYM ve AİHM kararlarının hızlıca uygulanması sağlanacak.
Mevcut sistemde baskı altında tutulduğu tartışmaları yaşanan Sayıştay da yüksek mahkeme sıfatı taşıyacak.
Seçim sistemi değişiyor
AKP ve MHP’nin oylarıyla yüzde 7’ye düşürülen seçim barajı, altılı masanın teklifiyle yüzde 3’e düşürülecek. Hazine yardımı alınması için gerekli oy oranı yüzde 1 olarak belirlenecek. Bu değişikliğe gerekçe olarak muhalefetin güçlendirilmesi ve eşit rekabet koşulları gösterilecek. Yurtdışında yaşayan seçmenler için yurtdışı seçim çevresi oluşturulacak.
Türkiye’de faaliyet gösteren tüm siyasi partilerin harcamalarını şeffaflık adına kamuoyuna açıklaması zorunlu hale getirilecek. Ayrıca siyasi etik yasası çıkarılacak.
Kısa kısa değişiklikler
YÖK kaldırılacak ve yerine üniversiteler arası koordinasyonu sağlama hedefiyle yeni bir kurum oluşturulacak. Üniversitelerin özerkliği garanti altına alınacak.
Çok tartışılan kayyum atama uygulamalarına son verilecek. Seçilmiş belediye başkanları haklarında kesinleşmiş hüküm olmadığı sürece görevden alınamayacak. Görevden alma halinde yeni başkan belediye meclisi tarafından seçilecek.
RTÜK’ün yetkileri yeniden düzenlenirken, tüm üyelerinin Meclis tarafından seçilmesi sağlanacak.
AKP döneminde en çok değiştirilen yasa olan Kamu İhale Kanunu yenilenecek ve uzun süre değiştirilmemesi sağlanacak.
Kamu adına yayıncılık yapan TRT ve Anadolu Ajansı için bağımsızlık koşulu sağlanacak.
Bakanlıkların ve kamu kurumlarının bütçesi Plan ve Bütçe Komisyonu’nda görüşülmeden önce ilgili komisyonlarda görüşülecek. ‘Kesin Hesap Komisyonu’ kurulacak ve başkanı da ana muhalefet partisinden belirlenecek.
Kurucu Güvensizlik Oyu getirilecek. Böylece bir hükümet dağılacak ise yenisi kurulmadan ve yetki almadan bu olmayacak.