AKP neden oy kaybediyor?

İHSAN DAĞI

@ihsandagi

Süleyman Demirel’e atfedilen bir sözdür; ‘boş tencerenin yıkamayacağı iktidar yoktur.’ Seçmen gerçekten ekonomide bıçak kemiğe dayandığında sorumlu iktidarı sandıkta alaşağı eder mi? Ekonomi, AKP iktidarını götürür mü?

Tartışma büyük. Ekonominin seçmen tercihlerine etkisini yadsımak imkansız ama tek belirleyici olduğu iddiası da fazla. Siyasette kutuplaşma, kamplaşma ve partizanlığın arttığı durumlarda seçmen ekonomik-rasyonel bir karar oluşturmak yerine duygusal tercihler yapabiliyor. Seçmen tercihleri birçok faktörün karmaşık etkileşiminin sonucu. Yine de özellikle ekonominin kriz dönemlerinde iktidar partisine yönelik tutumu ekonomik koşulların etkisinden sıyırmak zor. AKP, ilk defa ‘favori’si olmadığı bir seçime gidiyorsa bunda ekonomik kriz önemli bir pay sahibi.

İktidar partisinin geçen seçime göre önemli ölçüde oy kayıpları yaşadığı genellikle kabul gören bir tespit. Bu oy kayıplarının ekonominin gidişatı ve bunun seçmen üzerinde yarattığı olumsuz sonuçlarla bağlantısı büyük. Metropoll araştırma şirketinin Haziran 2022 verileri de bunu gösteriyor.

Metropoll verilerine göre seçmenin yüzde 77’si ekonominin kötü yönetildiği düşünüyor. AKP’ye 2018 seçimlerinde oy verenlerin de yüzde 56’sı bu görüşte. Peki, ekonominin kötü yönetildiği kanaatinde olan söz konusu AKP’liler, bu Pazar seçim olsa hangi partiye oy verecekler? 2018’de oy verdikleri partinin ekonomi yönetiminden memnun olmayan AKP seçmeninin tercihi değişiyor mu?

‘Son zamanlarda ülkemizde ekonominin iyi mi yoksa kötü mü yönetildiğini düşünüyorsunuz?’

24 Haziran 2018 Milletvekili seçiminde oy verilen partiye göre dağılım – % 

	İyi yönetildiğini düşünüyorum	Kötü yönetildiğini düşünüyorum	Fikrim yok/ Cevap yok	Toplam
AKP	42,1	55,5	2,4	100
CHP	2,6	97,0	0,4	100
İYİ Parti	6,1	93,9		100
HDP	6,8	90,4	2,8	100
MHP	15,9	80,7	3,4	100
SP	11,5	88,5		100
Diğer parti		100,0		100
ORTALAMA	21,2	77,2	1,6	100

Evet değişiyor, hem de önemli düzeyde. 2018’de AKP’ye oy veren ama ekonominin kötü yönetildiğini düşünenlerin ancak yüzde 39’u bugün yine AKP’ye oy vereceğini söylüyor. Bir başka ifadeyle, partilerinin ekonomi yönetiminden memnun olmayan AKP’lilerin yüzde 61’i bugün partisini terk etmiş; ya başka partilere oy veriyor ya da kararsızlara geçiyor. Örneğin, bunların yüzde 12’si CHP’ye, yüzde 8’i İYİ Parti’ye gidiyor. Kararsızlara yönelenler de bu grubun yüzde 27’si.

24 Haziran 2018 seçimlerinde AK Parti’ye oy vermiş ve ekonominin kötü yönetildiğini düşünen seçmenin bu Pazar seçim olsa oy tercihleri:

	Yüzde
AKP	39,0
CHP	12,4
İYİ Parti	8,0
HDP	4,3
MHP	2,9
SP	0,8
DEVA	1,6
Diğer	4,6
Kararsızım	12,5
Protesto oy	9,3
Cevap yok	4,7
TOPLAM	100

Dahası, bu Pazar seçim olsa AKP’ye oy vereceklerin arasında da ekonominin kötü yönetildiğini söyleyenler var. Bunlar da mevcut AKP seçmeninin yüzde 39’unu oluşturuyor. Yani hala AKP’ye oy verecek olmakla birlikte iktidarın ekonomi yönetiminden memnun olmayanlar AKP seçmeninin üçte birinden fazla. Bir başka ifadeyle, AKP’nin şimdilerde anketlerde görülen yüzde 30 oy oranında yaklaşık 10 puanlık bir kesim ekonominin kötü yönetildiği kanaatinde. Dolayısıyla bugün AKP seçmeni görülen ama ekonomik kriz nedeniyle hala kopabilecek bir seçmen kitlesi var. Bunlardaki kopuş yüzde 61 düzeyinde olmayacak belki, çünkü artık çekirdek bir seçmen kalmış gözüküyor AKP’de, ancak yine de bu kopuşların sürdüğünü ve süreceğini söylemek mümkün.

‘Son zamanlarda ülkemizde ekonominin iyi mi yoksa kötü mü yönetildiğini düşünüyorsunuz?’

‘Bu Pazar bir milletvekili seçimi olsa hangi partiye oy verirsiniz?’ sorusuna göre dağılım – %

	İyi yönetildiğini düşünüyorum	Kötü yönetildiğini düşünüyorum	Fikrim yok/ Cevap yok	Toplam
AKP	58,2	38,7	3,1	100
CHP	3,0	96,8	0,2	100
İYİ Parti	6,4	93,3	0,3	100
HDP	4,0	96,0		100
MHP	28,3	67,9	3,8	100
SP	14,7	85,3		100
DEVA	3,1	96,9		100
Diğer parti	6,3	93,8		100
Kararsızım	16,8	80,5	2,7	100
Protesto oy	1,3	94,1	4,6	100
Cevap yok	4,7	93,0	2,3	100
ORTALAMA	21,2	77,2	1,6	100

Benzer bir analizi başka bir veri üzerinden sürdürelim.

Metropoll’e göre son bir yıl içinde geçim şartları kötüleşenlerin oranı yüzde 73. 2018 seçimlerinde AKP’ye oy verenlerin yüzde 56’sı da son bir yılda geçim koşullarının kötüleştiğini ifade ediyor. Peki bu AKP’lilerin, yani son bir yılda geçim koşulları kötüleşen 2018 AKP seçmeninin bugünkü parti tercihleri değişmiş mi?

‘Son bir yıl içerisinde sizin veya ailenizin geçim şartları/refah düzeyi ne yönde değişti?’

24 Haziran 2018 Milletvekili seçiminde oy verilen partiye göre dağılım – % 

	İyileşti	Kötüleşti	Değişmedi	Fikrim yok/ Cevap yok	Toplam
AKP	17,3	55,5	27,0	0,2	100
CHP	1,5	91,0	7,5		100
İYİ Parti	2,0	87,3	10,7		100
HDP	7,6	81,6	10,8		100
MHP	8,2	77,3	14,5		100
SP	34,6	50,0	3,8	11,5	100
Diğer parti	14,3	78,6	7,1		100
ORTALAMA	9,9	72,6	17,2	0,3	100

Evet, son seçimde AKP’ye oy veren ve geçim koşullarının kötüleştiğini söyleyen seçmenin ancak yüzde 43’ü bugün de AKP’ye oy vereceğini söylüyor. Yani geçim koşulları kötüleşen -2018- AKP seçmeninin yüzde 57’si artık AKP’ye oy vermeyecek. Bunların yüzde 11’i CHP’ye, yüzde 6’si İYİ Parti’ye,  yüzde 4’ü de HDP’ye oy verecek. DEVA ve SP’ye de gidenler de bu grubun yüzde 3’ü. Yüzde 25’i de kararsızlar grubunda.

24 Haziran 2018 Seçimlerinde AK Parti’ye oy vermiş ve son bir yıl içerisinde geçim şartlarının kötüleştiğini belirten seçmenin bu Pazar seçim olsa oy tercihleri

	Yüzde
AKP	43,4
CHP	10,7
İYİ Parti	6,4
HDP	4,2
MHP	2,2
SP	1,5
DEVA	1,4
Diğer	4,3
Kararsızım	12,9
Protesto oy	8,8
Cevap yok	4,3
TOPLAM	100

Sonuçta, AKP’ye 2018’de oy verenlerden ekonomik durumu kötüye gidenlerin yarıdan fazlası partisini terk ediyor. Yani, ekonomide canı yanan AKP’liler partilerini terk etme eğiliminde. Bu, hala AKP’ye oy vereceğini söyleyenler için de geçerli bir eğilim olabilir. Eğer öyleyse, AKP’nin oy kayıpları ekonomik krize paralel devam edecek demektir.

Bu Pazar AKP’ye oy vereceğini söyleyen seçmenin yüzde 41’i de son bir yılda geçim koşullarının kötüleştiğini ifade ediyor. Yani, AKP’nin mevcut yüzde 30’unun üçte birinden fazlası ekonominin olumsuz etkisi altında. Krizin ağırlaşması, ekonomide radikal ve hızlı bir iyileşme olmaması durumunda bu kitleden de yeni kopuşlar beklenebilir.

‘Son bir yıl içerisinde sizin veya ailenizin geçim şartları/refah düzeyi ne yönde değişti?’

‘Bu Pazar bir milletvekili seçimi olsa hangi partiye oy verirsiniz?’ sorusuna göre dağılım – %

	İyileşti	Kötüleşti	Değişmedi	Fikrim yok/ Cevap yok	Toplam
AKP	25,2	40,8	33,9	0,2	100
CHP	1,9	90,6	7,5		100
İYİ Parti	5,4	84,9	9,1	0,6	100
HDP	4,4	86,3	9,2		100
MHP	15,2	58,1	26,7		100
SP	22,9	68,6		8,6	100
DEVA	3,1	90,6	6,3		100
Diğer parti	2,7	91,2	6,2		100
Kararsızım	2,7	81,0	16,3		100
Protesto oy		85,4	14,6		100
Cevap yok		79,5	20,5		100
ORTALAMA	9,9	72,6	17,2	0,3	100

Sonuç olarak, ekonomik kriz AKP seçmeninin parti tercihini etkiliyor. İktidar partisi, ekonominin gidişatından memnun olmayan, bu gidişatın zarar verdiği AKP seçmeninden önemli oranda oy kaybediyor.

Enflasyonun resmi rakamlarla yüzde 74’e dayandığı, geçim sıkıntısının had safhaya geldiği, yoksulluğun kitleselleştiği bir ekonomide Demirel’in mottosu belki tam işlemiyor ama iktidar partisini oldukça aşağılara çektiği kesin.

AKP’nin oy kayıpları büyük ölçüde ekonomi kaynaklı, hala tutunduğu yüzde 30’da ise kimlik siyaseti ve lider kültünün belirgin izleri görünüyor. Bir de iktidar partisinin yıllar içinde inşa ettiği ‘propaganda makinesi.’ Ekonominin durumu AKP oylarını götüren bir etki yaratırken kimlik, lider kültü ve propaganda makinesi de tutan bir işlev taşıyor.

Metropoll’ün saha çalışması, AKP’nin ekonomik performansının kendi seçmenini partiden uzaklaştırdığını gösteriyor. Bu durumda, seçim kampanyasını ekonomi üzerine kuran bir muhalefet iktidardan oy sökmeye devam eder, aksi, yani kimlik ve lider üzerine inşa edilen bir seçim kampanyası ise AKP’ye avantaj sağlar. Bu konjonktürde, bu seçimler için evet, ‘it’s the economy, stupid.’

Metropoll Stratejik ve Sosyal Araştırmalar’a verilerini kullanmama izin verdikleri için teşekkürlerimi sunarım.