MESUDE ERŞAN
@mesudersan
Sağlığa Evet Derneği yönetim kurulu üyesi Doç. Dr. Osman Elbek, tütün endüstrisinin e-sigara, ısıtılmış tütün ürünü ve hibrid türevlerle özellikle 14-25 yaşlarındaki gençleri ve kadınları hedeflediğini söyledi.
Yasaklarla birlikte mevzi ve pazar kaybeden tütün endüstrisi, son 10 yıldır yılda yüzde 2-3 oranında gelir kaybı yaşıyor. Küresel tütün kullanım sıklığı 2000 yılında yüzde 33 iken, 2015’te yüzde 25’e düştü. Oranın 2025’te yüzde 21’e gerileyeceği tahmin ediliyor.
Bir elin parmaklarını geçmeyen uluslararası tütün şirketleri, gelir kayıplarını durdurmak için bu kez çekmecelerinden ‘sigara bırakmaya yardımcı’, ‘daha az zararlı’ olduğu öne sürülen ürünleri çıkardı. Endüstri o kadar ileri gitti ki tütünle mücadelede kullanılan ‘dumansız hava sahası’ kavramını bile sahiplendi. ‘Dumansız’ yeni nesil tütün ve nikotin ürünlerini, sigara gibi ürünlere alternatif hatta daha sağlıklı gibi göstermeye başladı. Teknolojinin devreye girdiği yeni nesil ürünleriyle, yeni nesli yani çocukları ve gençleri hedef tahtasına koydu.
E-sigara, ısıtılmış tütün ithalatı yasak
Türkiye’de e-sigara, nargileyle ısıtılmış tütün ürünlerinin ithalatı ve yolcu beraberinde getirilmesi Şubat 2020’de yasaklandı. Yolcu beraberinde getirilmesi konusu Ticaret Bakanlığı’nın yetkisine bırakıldı. Ancak endüstri gerek yoğun lobi çalışmaları gerekse bazı derneklerle işbirliği yaparak kendine alan açmaya çalışıyor. En yeni işbirliklerinden biri Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı’yla (TEPAV) birlikte yürütüp 21 Ekim’de bir toplantıyla tanıtacakları Türkiye’de Tütün Kullanımını Kontrol Altına Almanın Ekonomisi: İnceleme Raporu – Arz, Talep, Sağlık ve Kamu Politikası Boyutları adlı çalışma. Endüstrinin etkisinin açık olduğu raporda, “Gençlerin dikkati sigaradan uzaklaştırılıp ne tür alternatiflere yönlendirilebilir” sorusu da soruluyor.
Sigarayı sevmeyen gençlere e-sigara
Tütün endüstrisinin sigara içmeyen 14-25 yaş arasındaki çocuk ve gençleri ‘yeni nesil’ ürünlerle kazanmaya çalıştığını anlatan Doç. Dr. Elbek, şöyle devam etti: “Araştırmalara göre, 2014’dan 2019’a kadar 15-24 yaş grubunda yüzde 3’lük bir tütün kullanım artışı var. Ama endüstri bu yüzde 3’lük artışla yetinmek istemiyor. Bu grubu daha fazla kapsamına almak istiyor. Sigarayı da sevmediklerine göre sevecekleri tatları sunmak istiyor. Isıtılmış tütün ürünleri, e-sigara gibi yeni nesil ürünlerle hedefine ulaşmak istiyor. Bir başka hedefi de Türkiye’deki kadınlar. Daha fazla kadının tüketicileri olmasını istiyorlar. OECD ülkelerine göre Türkiye’de kadınlar daha az tütün tüketiyor. O yüzden tütün endüstrisi özellikle kadınları ve 14-25 yaş arasındaki gençleri hedefine aldı. Bu oranı yükseltebileceklerini biliyor.”
Tütün endüstrisinin ülkelere ne kadar müdahale ettiğini ölçen endeksler bulunduğunu belirten Elbek, “Türkiye 34 ülke arasında 26’ıncı sırada. Bu Türkiye’nin tütün kontrol politikalarında, tütün şirketlerinin çok belirleyici olduğunu gösteriyor. Endüstrinin bizden daha belirleyici olduğu ülkelerde arasında gelişmiş olanı sadece Japonya” diye konuştu.
Perde arkasındaki tehlike
Sağlığa Evet Derneği Başkanı Prof. Dr. Elif Dağlı, tütün firmaları ve uzantılarının Türkiye’de yasak olan kendi yeni nesil ürünlerini daha kolay piyasaya sürmek ve başka planlarını hayata geçirmek için tütün kontrol masasına oturmak istediğini söyledi. Dağlı’ya göre bunun son örneği, uluslararası bir tütün firmasının (Philip Morris International) kurduğu ve fonladığı Dumansız Dünya Vakfı (Foundation for a Smoke-Free World) ile TEPAV arasındaki işbirliği.
Vakfın TEPAV aracılığıyla endüstrinin yeni ürünlerini Türkiye pazarına sokmaya zemin hazırladığını belirten Dağlı, amacı ‘sigara yerine daha az zararlı ürünler’in kullanılmasını sağlamak olarak açıklanan girişimin arkasındaki tehlikeye dikkat çekti: “Derken büyük tütün firmaları da sigara işini bitireceklerini ve yeni nesil ürünlere geçeceklerini açıkladılar. Niyet açık, taraflar belli. Türkiye’de tütün kontrolünün doğru yapılmasını savunuyoruz. Yeni ürünlerle piyasanın zenginleştirilmesini ve gençlerin bağımlılığını başka şekilde sürdürmesini sağlanmasını istemiyoruz. E-sigara ve yeni nesil ürünlerin Türkiye pazarına girmesini doğru değil. TEPAV ile Dumansız Hava Vakfı’nın yani endüstrinin işbirliği kanunlara da aykırı. Derhal buna son verilmeli.”
‘Sigaradaki daralmayı, fırsata çevirmek istiyorlar’
Sağlığa Evet Derneği üyesi Efza Evrengil, kan kaybeden tütün endüstrisinin bu gidişata dur diyebilmek için temel stratejisinin yeni nesil tütün ve nikotin ürünleri olduğunu söyledi. Yılda yaklaşık 500 milyar dolarlık küresel tütün ürünü pastasının, yüzde 95’inin hala sigaradan olduğunu belirten Evrengil şöyle devam etti: “Yeni nesil ürünler şimdilik yüzde 5’lik bir paya sahip. Endüstri yatırımcıları ile yaptığı iletişimde, dünyadaki 1 milyardan fazla tütün kullanıcısını işaret ederek, yeni ürün pazarlaması için büyük hacimsel fırsat olduğu müjdesi veriyor. Onlar açısından, bütün mesele, sigaradaki daralmayı fırsata çevirmek. Satış artışı grafikleri ve satış hedefleri, amaçlarının hiç de iddia ettikleri gibi sağlık olmadığını, aksine şirket kârlarını sürdürmek olduğunu gösteriyor” diye konuştu.
TEPAV’ın raporunda endüstri izleri
Sağlığa Evet Derneği yönetim kurulu üyesi Tanzer Gezer, TEPAV’ın raporunun tütün endüstrisinin söylemlerinin tamamını içerdiğini söyledi. Gezer, “Raporda, sözün bittiği yer diyebileceğimiz nokta, ‘Gençlerin dikkati sigaradan uzaklaştırılıp ne tür alternatiflere yönlendirilebilir’ sorusunun yer bulması” dedi.