Zengin ülkelerin Batı menşeli Covid-19 aşıları kapış kapış satın alırken, dünyanın bazı yerleri salgınla mücadelede Çin’in geliştirdiği aşıları kullanmak durumunda kalacak. Peki Çin aşıları işe yarıyor mu?
AP’nin derlediği habere göre Çin ‘aşı skandalları geçmişi olan’ bir ülke. Çinli ilaç şirketleri son aşamada olan insan denemeleri ve acil kullanım onayıyla ülkede 1 milyon dozun üzerinde uygulanan aşılarla ilgili çok az bilgi paylaştı.
Zengin ülkeler büyük çoğunluğu Batı aşıları olmak üzere önümüzdeki yıl üretilecek 12 milyar doz aşının yaklaşık 9 milyarını aldı. Aşılara eşit erişim sağlamayı amaçlayan uluslararası COVAX girişimi ise vadettiği dozun 2 milyar gerisinde.
Henüz aşılarını garantiye almamış ülkeler için Çin aşıları tek seçenek olabilir.
Çin’in son aşamada olan altı aşı adayı var ve geniş ölçekte üretim kapasitesine sahip az sayıdaki ülkelerden biri. Hükümet yetkilileri önümüzdeki yıl için üretim kapasitesini 1 milyar doz olarak duyurdu.
Çin için imajını düzletme fırsatı
Aşısının başka ülkelerde milyonlarca insan tarafından kullanılması ihtimali, Çin’e sınırlarından çıkan salgınla ilgili imajını düzeltme ve dünyaya bilimde büyük oyunculardan biri olduğunu gösterme fırsatı veriyor.
Ancak geçmişteki ‘skandalları’ kendi vatandaşlarının aşıya olan güvenini sarsmış durumda. Üretim ve tedarik zincirindeki aksamalar da kurtarıcı olup olamayacağı konusunda şüphe uyandırıyor.
Şeffaf olmayan bilimsel veriler
Britanya’daki Kent Üniversitesi’nde bilim etiği üzerine çalışan Joy Zhang, Çin’in güvenilir aşı sağlama garantisi vermesi konusunda soru işaretleri olduğunu belirterek, ülkenin şeffaf olmayan bilimsel verilerine ve aşı sağlama geçmişine dikkat çekti.
Bahreyn geçen hafta Birleşik Arap Emirlikleri’nde sonra Çin aşısına onay veren ikinci ülke oldu.
Çin aşıları Türkiye, Endonezya, Brezilya’da onay beklerken Rusya, Mısır, Meksika gibi ülkerde deneme çalışmaları sürüyor.
‘Brezilyalılar kobay faresi olmayacak’
Bazı ülkeler Çin aşına şüphelye yaklaşıyor. Brezilya Devlet Başkanı Jair Bolsonaro, somut bir delil sunmamakla birlikte, Çinli Sinovac şirketinin aşısıyla ilgili şüphelerini defalarca dile getirerek, Brezilyalıların kobay olmayacağını söyledi.
Öven uzmanlar da var
Çin’in aşılamayla ilgili kapasitesini öven uzmanlar da var. Sidney Üniversitesi bulaşıcı hastalıkları bölümü başkanı Jamie Triccas çalışmaların iyi yapılmış göründüğünü belirterek, çok fazla endişelenecek bir durum olmadığını ifade etti.
Hong Kong Üniversitesi’nden Jin Dong-ya Çin’in kendi nüfusu için geniş ölçekte kızamık ve hepatit aşıları ürettiğini hatırlarak “Bu hastalıklarla ilgili ülkede büyük salgınlar olmuyor. Bu da aşıların güvenli ve etkili olduğu anlamına gelir” dedi.
Çin’in aşı geçmişi
Ancak Covid-19 aşısı üreten şirketlerden biri olan Sinopharm’ın alt kuruluşu Wuhan Biyolojik Ürünler Enstitüsü 2018’de bir aşı skandalıyla gündeme geldi.
Müfettişler şirketin yüzbinlerce doz etkisiz difteri, tetanoz ve boğmaca kombinasyonu aşısından ürettiğini ortaya çıkardı.
Aynı yıl Changsheng isimli biyoteknoloji şirketinin kuduz aşısı verileri üzerinde oynadığı belirlendi.
2016’da Çin medyası 2 milyon çocuk aşısının uygun olmayan şartlarda saklanıp satıldığını ortaya çıkardı.
Bu skandallar sonrası ülkede aşılanma oranları düştü. Aşıyla ilgili yönetmelikler 2017 ve 2019’da yeniden gözden geçirilerek, birtakım değişikliklere gidildi.
Ülkenin büyük Covid-19 aşısı üreticileri hakemli bilimsel dergilerde bazı bulguları yayınladı. Ancak uluslararası uzmanlar Çin’in gönüllüleri nasıl çalışmaya dahil ettiği ve olası yan etkilerin nasıl bir yöntemle izlendiği konusunu sorguladı. Çin şirketleri ya da hükümeti detayları yayınlamadı.
BAE, Sinopharm aşısının ön sonuçlarında yüzde 86 oranında etkili olduğunu açıkladı. Dün de Bilim Kurulu toplantısında Sinovac aşısının ara sonuçları açıklanarak yüzde 91.25 etkili olduğu duyuruldu.
AP’nin aşı etkinliği hakkında görüş almak için ulaştığı Sinopharm, Sinovac ve CanSino şirketleri yanıt vermedi.