MESUDE ERŞAN
@mesudersan
mesudeersan@diken.com.tr
Avrupa Hastalık Kontrol Merkezi’nin 2 Haziran’daki güncellemesine göre maymun çiçeği hastalığının doğrulanmış vaka sayısı 28 ülkede 725. ‘Temasımız’ olan ülkelerde görülen hastalığa karşı, Sağlık Bakanlığı’nın hazıklık yapıp yapmadığından henüz kimsenin haberi yok. Hekimler, “Müsterih değiliz” diyor.
25 Mayıs’ta mecliste gazetecilerin konuyla ilgili sorularını yanıtlayan Sağlık Bakanı Fahrettin Koca, “Zaten olduğunda bunu açıklamış, bildirmiş oluruz. Maymun çiçeği hastalığının bir pandemi sebebi olacağına inanmıyorum. Çünkü damlacık enfeksiyonu ile bulaşmadığını, daha çok salgı ve yakın temasla bulaştığını biliyoruz. O nedenle bu konuda gereksiz bir tedirginlik oluşmamalı. Vatandaşımız müsterih olsun. Bu anlamda yeri geldiğinde nasıl hareket edilmesi gerektiğini de bakanlığımız yakın takip etmekte. Bu çerçevede söylenmesi, dikkat edilmesi gereken bir durum olursa bunu da açıklamış oluruz” demişti.
Koca, dün de İstanbul’da karantinaya alınan dört kişinin testinin negatif olduğu bildirmişti.
Ancak hekimler bu konuda Bakan Koca kadar ‘müsterih’ değil, bakanlığın hazırlığı varsa haberdar olmak istiyor. Şüpheli vakaların nasıl değerlendirileceği, PCR testlerinin nerede yapılacağı, hastaların karantinası gibi konularda bakanlıktan rehberlik bekliyor.
Türkiye’de sağlık sorunlarıyla ilgili fikir üretenlerin bir araya geldiği ‘Forum Sağlık 2023’ün Twitter’daki sohbet odasında uzmanlar maymun çiçeği hastalığını değerlendirdi. Forumu yöneten Başkent Üniversitesi Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dalı öğretim üyesi Prof. Dr. Özlem Kurt Azap, Türkiye’de henüz olgu bulunmadığını söyledi.
‘Covid-19’un ilk zamanları gibi’
Göğüs hastalıkları uzmanı Doç. Dr. Osman Elbek, maymun çiçeğine yaklaşımın, Covid-19 salgınının ilk dönemlerindekiyle aynı olduğunu söyledi: “Covid-19’un başlangıcında pek çok tevatür vardı. Hastalık Türkiye’nin dört bir tarafını çevirdiği halde görünmüyordu. Bu tevatürlere göre Covid-19 gripten çok farklı değildi veya dışarıya aitti. Pek ciddi bir sorun olmayacaktı, gargara yapılsa geçecekti… Hatta Türklerin geni hastalıktan koruyacaktı. Şimdi maymun çiçeği için de benzer tevatürler görülüyor. Toplum doğru bilgilendirilmedikçe yayılıyor.”
‘Bilgi ve yol haritası olmadan müsterih olamayız’
Müsterih olabilmek için Sağlık Bakanlığı’nın ilgili yol haritasının açıklanması gerektiğini belirten Elbek, şöyle devam etti: “Bakanlık Covid-19 için de ‘müsterih olun, sorun yok’ diyordu. Devletten hep böyle bir telakki gelir zaten. 11 Mart 2020’ye, Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ), ‘dünyanın tümünün sağlık sorunudur’ diyene kadar Türkiye’de resmi olarak Covid-19 vakası yoktu, hep müsterih oluyorduk. Yurttaş ve tıp doktoru olarak bilgiye ulaştığım, maymun çiçeği hastalığıyla ilgili yol haritası, eylem planı çıkarıldığını bildiğim ve bu bilgiler benimle paylaştığında müsterih olabilirim. Özellikle yurtdışından gelenlerin kapılarda taramalarının yapıldığını bilirsem müsterih olabilirim. DSÖ şüpheli, olası, kesin vaka tanımlarını da yaptı. Bunların hiçbiri Türkiye’de tıp doktorlarına dahi ulaştırılmış değil. Vaka çıkarsa izolasyon nerede yapılacağı, PCR ile tanısı nerede konulacağına dair bilgimiz yok. Toplum da bilgilendirilmiyor.”
‘Aşı, ilaç hazırlığımız var mı meçhul’
Maymun çiçeği hastalığının ilacı ve aşısı var. Ancak Türkiye’nin aşı ve ilaç hazırlığıyla ilgili de kimsenin bir fikri yok. Elbek şu soruları sordu: “Aşı ihtiyacı olacak mı? Stok yapılıyor mu? Almanya 40 bin doz stoklamaya çalışıyor. ABD elinde 100 milyon doz bulunduğunu söylüyor. Türkiye’nin aşıya dair bir projeksiyonu var mı, yoksa kervan Covid-19’daki gibi yolda mı düzülecek? Pandemide 500’ün üzerinde sağlık çalışanı öldü. Sağlık çalışanlarına dair özel bir koruma, aşı uygulaması yapılacak mı? Maymun çiçeği hastalığında etkili ilaçları Türkiye edinecek mi?”
‘Doğru ve bilimsel bilgilerle soru işaretleri giderilmeli’
Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı öğretim üyesi Prof. Dr. Kayıhan Pala, Sağlık Bakanlığı’nın birçok ülke gibi standart olgu tanımlarını yapması gerektiğini söyledi: “Kimin doğrulanmış, kimin olası, kimin kuşkulu olgu olacağını tanımlamasını bekliyoruz”.
Dünyada bulaşıcı hastalıklar riskinin arttığını ve önümüzdeki on yıllarda yeni tehditlerin bizi beklediğini vurgulayan Pala, “Maymun çiçeği dünyanın hem küresel kapitalizmi hem de sağlık sistemlerini sorgulaması için yeni bir fırsat. Salgın tehditleri karşımıza belli aralıklara çıkacak gibi görünüyor” dedi.
Hasta örnekleri laboratuvara nasıl ulaştırılacak?
Türk Klinik Mikrobiyoloji ve İnfeksiyon Hastalıkları Derneği (KLİMİK) Yönetim Kurulu Üyesi Prof. Dr. Alpay Azap, hastalığın tanısının derideki lezyonlardan alınan örneklerin PCR incelemesiyle koyulabildiğini hatırlattı ekledi: “Tek bir referans laboratuvarının Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü’nde olduğunu biliyoruz. Ama oraya örneklerin nasıl ulaştırılacağıyla ilgili bilgi ulaşmadı.”
Avrupa’da tespit edilen vakalarda henüz ölüm bildirilmedi. Aslında maymun çiçeği enfeksiyonu çok ağır seyirli bir hastalık değil. Orta (Kongo Havzası) ve Batı Afrika’da iki farklı genetik alt tipinin hastalık yaptığı biliniyor. Orta Afrika’da dolaşan virüsün öldürücülüğü yüzde 11-13’e kadar çıkabiliyor. Batı Afrika alt tipi maymun çiçeği virüsünün öldürücülüğü yüzde 1-3 civarında. Afrika’da insanların yaşam ve beslenme koşullarının kötü olmasının da ölümler üzerine etki edebileceği düşünülüyor.
Gebeler, çocuklar, bağışıklığı baskılananlar daha ağır geçiriyor
Hastalarla yakın teması olanların (aynı evi paylaşmak gibi) enfeksiyonu kaptığını belirten Azap, kuluçka döneminin genellikle iki-üç hafta sürdüğünü söyledi. Daha ender olarak kuluçka süresinin üç haftayı bulabildiğini anlatan Azap, şöyle devam etti: “Ateş, halsizlik, baş ve kas ağrısı gibi belirtileri görülüyor. Önemli bir belirti de lenf bezlerindeki büyüme. Bu belirtilerden birkaç gün sonra da ciltte çiçek benzeri döküntüler ortaya çıkmaya başlıyor. Bunlar daha çok kollar, bacaklar, avuç içi, ayak tabanı ve yüzde görülüyor. Önce küçük kızarıklık şeklinde başlıyor, sonra kabarıklığa dönüşüyor, apse, irin biriktiriyor, kabuklaşıyor. Kabuk dökülüyor ve iyileşiyor. İki-dört hafta kadar sürüyor. Bütün döküntüler, kabuklaştığı ve döküldüğü zaman artık hasta iyileşmiş ve bulaşıcılığı da sona ermiş oluyor.”
Azap, gebeler, küçük çocuklar ve bağışıklık sistemi baskılananların hastalığı ağır geçirebildiğini söyledi. ABD ve AB’nin onayladığı ilaçların bulunduğunu belirten Azap, bunların henüz yaygın üretilmediğini sözlerine ekledi.