FIRAT ERGENE
Offshore (kıyı) bankaları genel olarak ‘vergi cenneti’ ülkelerde faaliyet gösteren ve mudilerinin (mevduat müşterilerinin) bankanın faaliyet gösterdiği bankalardan farklı bir ülkede ikamet ettiği finansal kuruluşlar olarak tanımlanır.
Neden offshore?
Peki şahıs ya da şirketler neden offshore bankaları tercih eder?
1. Gizlilik: Öncelikle kıyı bankaları mudilerinden başka bir ülkede faaliyet gösterdikleri için mevduat sahiplerinin ülkelerinde tabi olduğu uluslararası hukuk kuralları gerektirmediği sürece raporlama yapmak ve bilgi paylaşmak zorunda değildir. Bu sebeple varlıklarını saklı tutmak isteyenler offshore bankaları tercih edebilir.
2. Güvence: Stabil bir siyasi ve ekonomik konjektüre sahip olmayan ülkelerin vatandaşları ülkelerindeki banka varlıklarının dondurulması ya da varlıklarına el konması riskini bertaraf etmek için bu bankaları tercih edebilirler. Örneğin 2001 Arjantin krizi ve 2015 Yunanistan krizlerinde devlet vatandaşlarının bankalarındaki varlıklarını dondurduğunda varlıklarını offshore bankalarda değerlendirenler bu uygulamadan sıyrılmayı başardı. Ancak bu, hesap sahiplerine tam anlamıyla bir koruma sağlamaz. Örneğin Uzan ailesinin İşviçre’deki varlıklarına hem Türkiye hem Motorola tarafından ulaşılmıştı.
3. Vergi kolaylığı: İsimlerinden de anlaşılacağı üzere ‘vergi cenneti’ ülkeler vatandaşlarına ve şirketlere vergi kolaylıkları sunar. Örneğin ülkemizde şahıslar için gelire göre artan skalada elde edilen gelir üstünden (yani elde kalan değil net para değil elde edilen ciro üstünden) yüzde 15 ile yüzde 35 aralığında gelir vergisi uygulanır. Gelir vergisinin oranı gelire paralel olarak artar. Ülkemizde şirketler için uygulanan kurumlar vergisi oranı ise yüzde 20’dir. 1 milyon TL kar elde eden bir şirket ile bin TL kar eden şirket aynı oranda vergilendirilir. Bir şirket, organizasyonunu offshore finans merkezinde kurduğunda karının yüzde 20’sini devlete vergi olarak ödemek yerine yeniden işine yatırabilir.
4. Faiz ve kredi avantajı: Ayrıca bu bankalar bazı dönemlerde standart bankalara göre daha yüksek mevduat faizi ya da daha düşük kredi oranları sunabilirler; bu da onları fiyatlamaları sebebiyle bir tercih sebebi yapar.
Offshore bankacılık yasadışı mı?
Offshore bankacılık denince akla karapara aklama ve diğer yasa dışı işlemler gelse de; offshore bankacılık yasadışı değil. Bu bankalara dair böyle bir algı bulunmasının sebebi faaliyet gösterdikleri ülkelerin, gelişmiş ülkelerdeki denetim mekanizmalarına kıyasla daha gevşek bir regülasyona tabi olması. Ancak yine de bu ülkelerde bankacılık işlemi yapmak yasadışı değil. Örneğin Türkiye’de faaliyet gösteren bir kamu bankası olan Vakıfbank’ın Bahreyn’de offshore bankacılık faaliyetleri gösteren bir şubesi var.
Her ne kadar offshore ülkelerin çoğunda gelir vergisi ve kurumlar vergisi bulunmasa da bu tutarların başka bir ülkeye transferi vergi yükümlülüğü doğurmakta. Örneğin ülkemizde 1500 TL üstündeki sermaye iradının (getiri) beyan edilmesi gerekir. Bu noktadaki olumsuz algı, bu getirilerin denetimine dair gelişmiş bir mekanizma bulunmaması sebebiyle bu verginin beyan usulü toplanmasının ahlaki çöküntüye (moral hazard) fırsat tanımasından kaynaklanmakta. Ancak ülkemizde kurumlar vergisi de beyan usulüne göre toplanır. Offshore vergi beyanının kurumlar vergisinden farkı ise yetkililerin dilediklerinde ülkemizdeki hesapları inceleme altına alabilme hakkı bulunmalarına rağmen, offshore ülkelerde bu talebin firmanın hesaplarının bulunduğu ülkenin inisiyatifinde bulunması. Offshore hesap sahiplerine yönelik bu tutumun temelinde bu hukuki özgürlük bulunmakta.
Çifte İrlandalı Hollanda Sandviçi nasıl yapılır?
Apple, General Electric, Microsoft gibi uluslararası şirketler vergi cenneti ülkelerin nimetlerinden suistimal derecesinde yararlanan şirketler örnek olarak göze çarpıyor. Her ne kadar işlemleri tamamen hukuki sınırlar içinde olsa da sebep oldukları vergi kaybı özellikle Amerikan hükümetinin bu yasal açığı kapamak için alternatif çözümler bulmaya itiyor.
Bu şirketler genelde finansal literatürde ‘Çifte İrlandalı Hollanda Sandviçi’ adı verilen metodu kullanarak ABD’de vergi ödemekten kaçınıyor.
Bu metodu uygulamak için şirketler İrlanda’da iki şirket kuruyor ve Amerika’daki satışlarından elde ettikleri gelirleri ‘telif ödemesi’ olarak İrlanda’daki Şirket 1’e yönlendiriyor. Böylece ABD’de kar etmedikleri için herhangi bir vergi de ödemiyorlar. Diğer ülkelere yaptıkları satışları ise İrlanda’daki Şirket 2’ye yönlendiriyorlar. Sonra da Hollanda’nın vergi avantajlarından yararlanarak bu parayı Hollanda’ya ve Hollanda’dan tekrar İrlanda’daki Şirket 1’e yönlendiriyorlar. Son adımda ise kâr, bir vergi cennetinde realize ediliyor ve vergi ödemeden şirket içinde kullanılmaya devam ediyor.
Offshore bankacılığın riskleri ne?
Vergi avantajının bir parçası olarak bankacılık işlem vergilerinin bu ülkelerde bulunmaması mevduat sahipleri için aynı zamanda bir risk. Türkiye’de faaliyet gösteren gerçek kişi mevduatları 100 bin TL’ye kadar Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu tarafından garanti altına alınmıştır. Ancak bu garanti offshore hesapları kapsamamaktadır. Yani Türkiye’de paranızın bulunduğu bankanın iflas etmesi durumunda 100 bin TL’ye kadar olan paranızı TMSF’den tahsil edebilirsiniz, ancak bir offshore banka batarsa paranız da bankayla birlikte batar.
Buna ek olarak bu hesaplar mudiyi kendi ülkesindeki riskte korusa dahi bu sefer vergi cenneti ülkenin savaş, darbe, kriz riskleri devreye girer. Ayrıca regülasyonun görece zayıf olduğu ülkelerde hack ve diğer dolandırıcılık yöntemleri daha yaygın.
OffShore bankalara nasıl para yollanır?
Offshore bankalara para yollamak için kullanılan metotlar herhangi uluslararası transfer için izlenen yöntemlerden farksız.
Akla ilk gelen yöntem gelişmiş ülkelerin kullandığı en güvenilir ödeme sistemi SWIFT’tir. Offshore hesaplara transfer için SWIFT sistemine üye bir offshore banka bulmak yeterlidir. İşlem komisyonları ödendikten ve gerekli yasal kontroller yapıldıktan sonra offshore hesaba transferler yönlendirilir
SWIFT’e alternatif olarak Western Union, Moneygram, Hawala gibi alternatif ödeme sistemleri de bu ülkelere para göndermek için kullanılabilir.