MESUDE DEMİR
@mesudedemirr
Türkiye Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji Uzmanlık Derneği (EKMUD) Geriatrik Enfeksiyonlar Çalışma Grubu 1 Ekim Dünya Yaşlılar Günü’nde aşıların yaşlıların enfeksiyonlara karşı korunmasında en etkili araçlardan olduğunu bir kez daha hatırlattı.
Sık duyulan yanlışlardan biri, aşıların yalnızca çocukluk döneminde gerekli olduğu. Aksine yaşlıların da aşı ‘kalkanı’na ihtiyacı var.
İmmünosenesans (bağışıklık sisteminin yaşlanması) ve kronik hastalıklar, yaşlılarda hastalık ve ölüm oranlarını önemli ölçüde artırıyor. Çalışma grubu bu nedenle zona, grip (influenza), solunum sinsityal virüsü (RSV), COVID-19 ve pnömokok (zatürre) gibi sık görülen ve ciddi sonuçlar doğurabilen enfeksiyonlara karşı geliştirilen aşıların yapılmasını öneriyor.
Geriatrik Enfeksiyonlar Çalışma Grubu Koordinatörü Doç. Dr. Gülden Eser Karlıdağ ile yaşlıların aşılanmasının önemini konuştuk.
Aşılar vücudu enfeksiyonlara karşı hazırlıyor
Bağışıklık sistemi de yaşlanıyor. Yaşlanma sürecinde savunma hücrelerinin hem sayısı hem de işlevi azalıyor. Örneğin antikor üretimi yavaşlıyor. Yeni mikroplara karşı cevap verme süresi uzuyor. Ayrıca yaşlılarda kronik hastalıkların (kalp, böbrek hastalıkları, diyabet gibi) daha sık görülmesi, enfeksiyonlara karşı direnci iyice azaltıyor.
Karlıdağ “Sonuç olarak, yaşlılar hem enfeksiyonlara daha kolay yakalanıyor hem de daha ağır geçiriyor. İşte bu nedenlerle aşı, her yaş grubunda koruyucu sağlık hizmetlerinin temel parçası” dedi.
Aşıların bu grupta bir başka önemli etkisi daha var. Bağışıklık sistemi zayıflamış olsa bile aşılar, vücudu enfeksiyonlara karşı hazırlayarak hastalıkların daha hafif geçirilmesine yardımcı oluyor. Böylece yaşam süresi ve kalitesi de artıyor.
Yaşlılarda aşılanmanın yalnızca bireysel korunmadan ibaret olmadığını vurgulayan Karlıdağ, “Aynı zamanda toplum sağlığı için de kritik bir yatırım” dedi.
Hastaneye yatış ve ölümleri önlüyor
Sık görülen grip, zatürre ve Covid-19 gibi hastalıklar yaşlılarda daha ağır seyrederek ölüme yol açabiliyor.
Bu hastalıklara karşı aşılanan yaşlı bireylerin hem hastaneye yatışları hem de ölüm oranlarının belirgin şekilde azaldığının ortaya koyulduğunu belirten Karlıdağ şöyle devam etti:
“Örneğin grip ve zatürre aşıları, yaşlılarda zatürreye bağlı ölümleri azaltırken; COVID-19 aşıları ileri yaş grubunda yaşam kurtarıcı oldu.
Dünya Sağlık Örgütü (WHO) ve ABD Hastalık Kontrol ve Korunma Merkezi’nin (CDC) önerilerine göre; yaşlı bireylerin her yıl grip aşısını, 65 yaş ve üzerindekilerin pnömokok aşısını, 50 yaş üstünün zona aşısını yaptırması önerilir.
Covid-19 aşıları ve hatırlatma dozları da özellikle ileri yaşta hayat kurtarıcı. Yeni eklenen RSV aşısı da 60 yaş üstünde ciddi solunum yolu hastalıklarını önlemeye yardımcı olur. Ayrıca tetanoz, difteri ve boğmacaya karşı her 10 yılda bir rapel (pekiştirme aşısı) yapılmalı.
Gerekliyse su çiçeği, hepatit, meningokok, kuduz, tifo, kolera aşıları da önerilebilir.”
SGK bazılarını karşılıyor
Peki aşılar yaşlıları hastalıklardan ne derece koruyor?
Karlıdağ bağışık sisteminin yaşlanmasının aşıya verilen yanıtın biraz daha düşük olmasına yol açabileceğini söyledi: “Ancak enfeksiyonlara karşı daha savunmasız oldukları için aşı çok daha kritik bir koruma sağlar.
Modern aşı teknolojileri (yüksek doz influenza aşısı, adjuvanlı aşılar gibi) yaşlılarda daha güçlü bağışıklık cevabı elde etmek amacıyla geliştirildi.
Antijen konsantrasyonunu artırarak veya adjuvan (bağışıklık tepkisini güçlendiren madde) kullanarak yaşlı bireylerde daha güçlü bir bağışıklık yanıtı alınması hedefleniyor.
Bu sayede yaşlı bireyler de hastalıklardan korunma konusunda yüksek fayda görebiliyorlar.”
Yaşlılarda aşılanma oranımız çok düşük
Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verilerine göre, 2024 itibariyle ülkemizin yaşlı nüfusu (65 yaş ve üzeri) 9,1 milyonu aşarak toplam nüfusun yüzde 10,6’sına ulaştı.
Yaşlı nüfusumuz ve aşılanmaları konusunda farkındalık giderek artsa da hâlâ istenen düzeye ulaşamadı. Araştırmalar, yaşlıların bir kısmının aşıların gerekliliğini bilmediğini veya yan etkilerden endişe ettiğini gösteriyor. Ülkemizde Aşı Takip Sistemi (ATS) ile yapılan aşılar kayıt altına alınıyor. İlgili çalışmalar aşılanma oranın yüzde 15-50 arasında olduğunu söylüyor.
Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) 65 yaşın üstündekilerin bazı aşılarını karşılıyor. Grip aşısı, pnömokok 13 valanlı konjuge aşı, Covid-19 aşıları ve tetanoz aşısı devlet tarafından ücretsiz veriliyor. Fakat zona (shingles) ve RSV aşıları henüz Türkiye’de ulusal aşı takvimine girmedi. Bu nedenle de SGK kapsamında ücretsiz değiller. Ücretiyle eczanelerden temin etmekse mümkün.
Her aşının koruyuculuk süresi farklı
Karlıdağ hangi aşının, ne kadar süre koruduğunu da anlattı. Aşıların koruyuculuk süresi birbirinden farklı. Bazı aşılar ömür boyu koruma sağlarken, bazıları belirli aralıklarla tekrarlanmalı:
Grip (influenza) aşısı: Grip virüsü her yıl değiştiği için koruma süresi yaklaşık bir yıl. Her sonbaharda tekrar yapılması gerekir.
Pnömokok aşısı: 65 yaşından sonra tek doz konjuge pnömokok aşısı (PCV15 veya PCV20) genellikle yeterli. Bazı durumlarda ek polisakkarit aşısı (PPSV23) önerilebilir. Bu karar kişiye göre değişir.
Zona aşısı: Güncel olarak kullanılan rekombinant zona aşısı iki doz şeklinde yapılır ve uzun yıllar koruma sağlar. ekrar doz gerekmez.
Tetanos, difteri ve boğmaca (Td/Tdap): Bir kez Tdap yapılmalı, ardından her 10 yılda bir pekiştirme dozu uygulanmalı.
Covid-19 aşısı: Koruyuculuğu zamanla azalır. Bu nedenle özellikle yaşlılarda yılda en az bir kez güncellenmiş (Türkiye’ye güncel aşısı gelmiyor) hatırlatma dozu öneriliyor.
RSV aşısı: RSV 75 yaş üzeri tüm bireylere 60 yaş üzeri risk gruplarına öneriliyor. Tek doz olarak yapılır, şu anda rutin tekrar dozu önerilmiyor.