OKAY DEPREM
Alman faşizminin Kızıl Ordu tarafından yenilmesinin tarihi 9 Mayıs 1945’in 73’üncü yıldönümü, başta Rusya Federasyonu ve eski Sovyet cumhuriyetlerinde olmak üzere tüm dünyada on milyonlarca kişi tarafından kutlandı. Yeltsin yıllarından sonra Putin rejimiyle birlikte 9 Mayıs kutlamalarına verilen devlet desteğin adeta katlanmasının da etkisiyle, zafer günü tören ve geçitlerinin görkemi her yıl bir önceki yılı aratmak bir yana daha da öne çıkarken, katılım da gene artarak sürmeye devam ediyor. Bunda azımsanmayacak bir pay da, ‘Ölümsüz Alay’ uluslararası toplumsal hareketine ait.
Çok değil birkaç sene önce Tomsklu bir grup gazeteciden çıkan fikir üzerine belirli sivil, demokratik, siyasi, vs. örgüt ve grupların ve de kuşkusuz Kremlin’in de desteğini alaraktan başlattıkları uluslararası kitlesel bir yürüyüş türüydü bu. Büyük Anayurt Savaşı’nda ölenlerin, yaralananların ve de savaşıp da hayatta kalanların portre ve resimlerinin; bizzat çocuk, torun veya torunlarının çocuklarınca taşındığı bir yürüyüş eylemiydi. Öyle ki Moskova, Saint-Petersburg gibi metropollerde milyonlar, orta ve ufak ölçekli kentlerde ise yüz binler, 9 Mayıslarda bu yürüyüşe dâhil olarak hem kutlama ve anmaların rengini çeşitlendirmiş hem de anlamını derinleştirmiş oluyorlardı.
Dünyanın hemen her yerinde kutlanan 9 Mayıs
Fotoğraflar: Okay Deprem
9 Mayıs 1990’lara kadar hatırlanacağı gibi Sovyet Dünyası ve Doğu Bloku’nun dışında, bir de Batı Avrupa’nın belirli noktalarında, o da katılım ve coşku bazında son derece sınırlı kalmak kaydıyla kutlanıyordu. 8 ve 9 Mayıslar (ABD ve Batı Avrupa’da 8 Mayıs’ta), özellikle Sovyetler Birliği’nin dağıtılmasından sonra hemen hemen tüm dünyaya yayılan eski Sovyet vatandaşlarının inisiyatifleriyle onlarca yeni ülkede ve yerleşim merkezinde organize edilmeye başlandı son yıllarda. Ancak gösteri ve törenlerin en hararetli ve kitlesel olduğu yerler şüphesiz ki Rusya, Belarus ve ‘Rus dünyası’nın önde gelen diğer ülke ve bölgeleriydi. Kiev rejimi ile yaşadığı askeri konfrontasyonun da etkisiyle, hem savaşa dair yurtsever duyguların hem de Sovyet devrine dair nostaljik sahiplenişin en yüksek olduğu yörelerin başında gelen Donbass’ta da bilhassa 2015’ten beridir 9 Mayıslar, SSCB dönemi sayılmaz ise yakın tarihinde olmadığı kadar kitlesel ve heyecanlı kutlanıyor. Post-Sovyet sahasında, nüfusuna kıyasla 9 Mayıs’a en yoğun iştirakin olduğu yerlerin başlarında geliyor denilse yeridir Donetsk, Lugansk ve yörenin diğer önemli yerleşim birimleri için. Biz de bu seneki 9 Mayıs’ta Donetsk Halk Cumhuriyeti’nin (DNR) aynı adlı başşehri Donetsk’te gün boyu seyreden anma ve tören programını yerinde izledik.
Uzun aradan sonra Donbass’a dönen askeri geçit
Ukrayna’da yeni yönetim 9 Mayıslardan devlet desteğini çekene kadar da bu tarihi yıldönümü her sene olabildiğince kitlesel bir biçimde kutlanırdı ancak tek bir farkla… O da; Sovyetler zamanında Moskova’nın Kızıl Meydanı’nda aşina olunan o meşhur askeri geçit ritüelleri olmaksızın. Donbass’ın güney kesiminde halk cumhuriyetleri tesis olduktan sonra son üç senedir bu gelenek eski Ukrayna’nın en azından mütevazı büyüklükteki bir bölümüne geri dönmüş gözüküyor… Resmi törenler serisi, sabahın erken saatlerinde büyük bir askeri geçit ile başlıyor. Kentin en önemli, merkezi aynı zamanda protokol caddesi sayılan ‘Ulitsa Artyoma’ ile Lenin Meydanı’nın kesiştiği yerde yeni devletin siyasi ve askeri erkânı için, DNR’in çift kartallı devlet amblemiyle bezeli ve siyah-mavi ve kırmızı şeritli bayrak renkleriyle boyalı dev tribün oluşturulmuş. Tam karşısında, Rus Drama Tiyatrosu tarafında da biz basın mensuplarının yer aldığı yüksekçe platform yer alıyor. Saatler 09.00’u gösterdiğinde oldukça klasik bir başlangıç ile 9 Mayıs Zafer Günü’nün startı veriliyor. Yolun Nadejda Krupskaya Kütüphanesi yönünden, DNR devlet sancağını taşıyan bir grup asker resmi tribün önüne kadar geliyor. Hemen ardından ise iki askeri cip, karşı yönlerden birbirlerine doğru hareket etmek suretiyle aynı protokol tribününün önünde yan yana duruyor. Birisinde savunma bakanı, diğerinde ise genelkurmay başkanı ayakta duraraktan, 9 Mayıs’ı anan sözcükler eşliğinde birbirlerini selamlıyorlar. İşte bu dakikalar, SSCB’den beri süregelen törenleri bilenler ve izleyenler açısından çok ama çok tipik. Sonrasında savunma bakanı, ayakta seyrettiği cipi eşliğinde, caddeye tek taraflı paralel şekilde sıralanmış mini-sembolik askeri kıtaların her birinin önünde ayrı ayrı durarak askerleri gene aynı cümle kalıbıyla selamlıyor: “Faşist Almanya karşısındaki büyük zaferin 73. yıldönümü dolayısıyla sizleri kutlarım!” Askerler de karşılık olarak hep bir ağızdan “Urrraaa” (yaşasın) yanıtını veriyor.
Oset ve Abkhaz birlikleri de sahnede
Hayatta kalan 2’nci Dünya Savaşı gazilerinin her yıl sayısı daha da sembolik rakamlara düştükçe, onlara gösterilen itina da sanki geometrik olarak büyüyor. Donetsk gibi büyük bir şehirde topu topu birkaç yüz gazinin yaşadığı biliniyor. Onların on-on beşi de uzunca tribünün, Devlet Başkanı Aleksandr Zakharçenko ve ekibinin hemen solunda boy gösteriyor. Merasimin devamında sıra askeri birliklerin geçidine geliyor. Aralarında, kendi bayrakları altında Osetyalıların ve dünyanın farklı yerlerinden Donbass’ı Ukrayna Ordusu’na karşı savunmaya gelen yabancı savaşçıların teşkil ettiği ‘Uluslar Arası Tabur’un kortejleri özellikle dikkat çekiyor. Harbin daha en başlarında bölgeye gelen Oset ve Abkhazlar hızla kendi müfrezelerini kurmuş, 2014 yaz başından 2015 Şubat ortalarına kadar neredeyse kesintisiz süren muharebelerde kayda değer rol oynamışlardı. Törenin üçüncü bölümünü ise, askeri araçların geçidi oluşturuyor. Bu gibi törenler için halen çalıştırılabilir durumda tutulan T-34 tankı başta olmak üzere, doğrudan İkinci Paylaşım Savaşı’ndan kalma askeri araçlar geçit yapmaya başlıyor. Bazılarından Donbass Savaşı’nda da istifade edilen tank, top, roket bataryaları, havan ve çeşitli zırhlı araçlar akarken, seyircilerin önlerine çiçek atması göz dolduruyor.
Yürüyüşün ana gövdesi ‘Ölümsüz Alay’ kortejleri
Ve nihayet, gün boyunca devam edecek törenler serisinin ilkinin son bölümüne geliniyor: ‘Ölümsüz Alay’. Nazi parlamento binası Reichstag’ı alan iki Sovyet askeri biriminden 79’uncu Piyade Bölüğü’nün devasa bayrağını yatay olarak taşıyan genç emniyet mensupları ve peşlerinden “Büyük Anayurt Savaşı Kahramanları” yazılı pankartın arkasında savaş gazisi büyüklerinin portrelerini taşıyan minikler ve askeri okul öğrencileriyle beraber büyük yürüyüş başlıyor. Bir sonraki kortej, bu ufak ‘de facto ülkenin’ resmi gençlik örgütlenmesi ‘Genç Cumhuriyet’in. “DNR’in Savaşçıları” yazan pankartın arkasında, bir yandan da büyük savaşın sembol kurdelesi sayılan ‘Gvardeyskaya Lentа’yı yatay olarak tutan formalı gençlerin peşi sıra bu sefer de, ‘Enternasyonalist Savaşçılar’ topluluğu boy gösteriyor. Genellikle kendilerini bu tarzda adlandırmayı seçen bu kitle büyük ihtimalle Afganistan Savaşı’nda (1979-1989) savaşmış eski Sovyet askerlerinden başkası değil.
Onların da ardından artık ‘Ölümsüz Alay’ kendi özgün pankartı ardında resmen harekete geçiyor çünkü kalabalığın ana gövdesini meydana getiren bu kütle, işin esprisi gereği bütünüyle sivillerden oluşuyor. Bolşevik Yıldızı’nın ortasına Aziz Grigori’nin ejderhayı öldürdüğü meşhur ikonun yerleştirilmesiyle elde edilen ‘Ölümsüz Alay’ simgesinin en önde tutulduğu heybetli kortej on binler halinde akarken araya, eski kömür bakanlığı binası cephesinden DNR Komünist Partisi mensupları dâhil oluveriyor. “Anavatan İçin, Stalin İçin!” (2’nci Cihan Harbi’nde Kızıl Ordu’nun sloganlarından birisiydi) şeklindeki ünlü sloganı pankartlarına taşıyan komünistlerin ardından biz de en arkalardan kitleye iştirak ediyoruz.
Pioner ve Komsomol geleneğinin canlandırılması
Zamanında en geniş sınırlarında 7-8 milyon kişinin ikamet ettiği Donbass’ın kalbi, Çarlık devrinde ‘Yuzovka’ sonra ise 60’lara değin ‘Stalino’ adlarını taşıyan Donetsk şehrindeki 9 Mayıs tören ve anmalarının bir sonraki temel durağı ise eski ‘Leninist-Komsomol Parkı’. Kiev’deki tanınmış ‘Rodina Mat’tan sonra bu topraklardaki en büyük anayurt savunması yontusu niteliğindeki anıtın önünde buluşuyor şehrin hemen her yönünden akan on binler. Anıtın hemen altında ise, gene eski Ukrayna’daki en büyük savaş müzelerinden bir tanesi yer alıyor. Bir de geleneksel ‘sönmeyen ateş’in bulunduğu anıt parkın bu tür günlerde iki çeşit ziyaretçisi oluyor. Birinci grup, büyük ‘Alle’den süzülerek anıtın önüne gelip saygı duruşunda bulunarak, hızla bir bakan, bazen de çiçek bırakan ağırlıklı kitleden oluşuyor. İkinci grup ise, nispeten kısa süren resmi tören için alanda bulunanlar. Bu sene de gençlerin yoğunluğu göze çarparken, yüzlercesinin giydiği kırmızı kepler gözlerden kaçmıyor. Bunlar, Sovyet döneminde ‘Pionerler’ olarak isimlendirilen, ‘Komsomol’ öncesi komünist çocuk teşkilatının DNR-KP’nin inisiyatifiyle sembolik de olsa yeniden canlandırılması kapsamında seferber edilen ergenlerden başkası değil.
Cephelerde bestelenen şarkıları dillendirme geleneği
Alışılageldik şekilde, halen yaşamda olan ufak gazi kitlesini temsilen oldukça yaşlı bir adam birkaç dakikalık bir konuşma yapmak üzere kürsüye geliyor. Kuzey Avrasya coğrafyasının tartışmasız bu en mühim gününde; harpten kalma şarkıların, marşların da çalınması oldukça geleneksel. Burada da bazı yerel sanatçılar, çoğu cephelerde bestelenmiş şarkıları seslendirmek amacıyla sahneye gelirken, arada da gene geleneksel olduğu üzere kimi çocuk ve gençler savaş temalı şiirleri seslendirmeye aynı platformda buluşuyor. Parktaki tören de çelenk ve çiçeklerin bırakılması ile sona eriyor. Artık son olarak sıra, eski SSCB’nin tüm merkezlerinde olduğu gibi konserler dizisi ve akşamın geç saatlerinde ‘salut’ adı verilen uzun havai fişek gösterisinde. Bunun için seçilen mekân ise kentin en bilindik kamusal parkı ‘Parka Şerbakova’. Nüfusu 2014’e kadar en az bir milyon olan Donetsk’te sabahtan akşama değin süren etkinliklere yüz binlerce insanın katılırken, bir 9 Mayıs daha bu şekilde sona eriyordu.