AB’yle 16 Aralık 201’te Vize Serbestisi Diyaloğu ve Geri Kabul Anlaşması’nın imzalanmasının ardından, Türkiye vatandaşları için ‘vizesiz Avrupa’ süreci resmen başladı. Peki vizesiz dönem en erken ne zaman hayata geçecek, kimler için geçerli olacak? Söylendiği kadar kolay olacak mı? Ve Brüksel, vizesiz seyahat karşılığında Türkiye’den ne alacak?
1. GERİ KABUL İLE VİZE SERBESTİSİNİN NE ALAKASI VAR?
AB vize kolaylığı karşılığında Ankara’nın, Avrupa sınırlarına Türkiye üzerinden giren kaçak göçmenleri ‘geri kabul etmesini’ şart koşuyordu. Dolayısıyla, Geri Kabul Anlaşması’nın (GKA) imzalanması sonrası ikili bir süreç başlayacak. Vize muafiyeti, GKA’nın uygulanmasına bağlı kılınacak.
2. ANLAŞMALAR NE ZAMAN YÜRÜRLÜĞE GİRECEK?
Göçmenlerin Türkiye’ye iadesi, anlaşmanın TBMM onayıyla yürürlüğe girmesinden üç yıl sonra başlayacak. Yani Ankara’ya, GKA kapsamındaki yükümlülüklerini hayata geçirmesi için yaklaşık üç yıllık hazırlık süresi tanınacak. Türkiye bu sürenin sonunda kendi sınırları üzerinden AB’ye girdiği kanıtlanan kaçak göçmenleri geri kabule başlayacak. AB de karşılığında vize kolaylığını ve muafiyetini, birliğin icra organı konumundaki AB Konseyi’ne taşıyacak. 28 üyenin katılacağı oylamada vize uygulanan ülkeler listesinde Türkiye’nin notu ‘olumsuz’dan ‘olumlu’ya çevrilirse, vize kolaylığı ve sonrasında muafiyeti başlayacak. Oy birliği şart değil ama çoğunluğun onay vermesi gerekiyor.
3. VİZE SERBESTİSİ KİMLERİ KAPSAYACAK?
İlk etapta işadamları, sanatçılar, sporcular ve gazetecilere vize başvurularında kolaylık sağlanacak. Ancak AB başvuruyu reddetme hakkını saklı tutacak. Karşılıklı adımların izleneceği üç buçuk yılın sonunda AB Konseyi’nden onay çıkarsa, vize kolaylığı ‘sıradan’ vatandaşlar için de sağlanacak. Ardından muafiyet aşamasına geçilecek.
4. SÜREÇ AKSAYABİLİR Mİ?
GKA’nın uygulanmasına rağmen vize onayı çıkmazsa, Türkiye anlaşmayı tek taraflı olarak askıya alabilecek.
5. VİZE SERBESTİSİ BÜTÜN AB ÜLKELERİNİ KAPSIYOR MU?
Hayır. Vize kolaylığı ve muafiyeti Britanya, İrlanda ve Danimarka için geçerli olmayacak. Zira Britanya ve İrlanda AB üyesi olmalarına rağmen birlik içinde serbest seyahate olanak tanıyan Schengen Anlaşması’na taraf değil. Danimarka’ysa, Schengen’e koyduğu çekinceden ötürü Türkiye vatandaşlarına vize kolaylığı getirmek zorunda değil.
6. TÜRKİYE’NİN ÜÇÜNCÜ ÜLKELERLE VİZE SERBESTİSİ NE OLACAK?
AB, Türkiye’nin geçmişte vizesiz seyahat kararı aldığı bir dizi ülkeye vize uyguluyor. Dolayısıyla, Brüksel’in tüm Türkiye vatandaşlarına vize muafiyetini kaldırması halinde, Türkiye tarafından şu ülkelere yeniden vize uygulanacak: Arnavutluk, Azerbaycan, Belize, Bolivya, Bosna-Hersek, Fas, Ekvador, Gürcistan, İran, Kazakistan, Kırgızistan, Kolombiya, Lübnan, Makedonya, Maldivler, Sırbistan, Ukrayna, Ürdün, Rusya, Moğolistan, Özbekistan, Peru, Tacikistan, Tunus ve Türkmenistan.
7. GKA TÜRKİYE’YE NE GİBİ YÜKÜMLÜLÜKLER GETİRİYOR?
Türkiye, Geri Kabul Anlaşması’yla şunları yapmayı kabul etti:
* Sınır güvenliği artırılacak; sınırlar elektronik ve termal cihazlarla donatılacak,
* Avrupa Sınır Güvenliği (FRONTEX) ve Avrupa Polisi’nden (EUROPOL) teknik ve mali işbirliği yapılacak,
* ‘Geri gönderme merkezleri’nin kapasiteleri yükseltilecek. Bir AB ülkesi topraklarına Türkiye’den giren kaçak göçmenleri geri gönderdiğinde, Ankara bu kişileri öncelikle geri gönderme merkezlerinde tutacak,
* Kaçak göçmenler, bu merkezlerden geldikleri ülkelere iade edilecek. Ancak Türkiye’nin şu an için sadece Yunanistan, Suriye, Kırgızistan, Romanya, Ukrayna, Pakistan ve Rusya’yla ikili Geri Kabul Anlaşması var. Dolayısıyla, Irak, Afganistan ve Bangladeş gibi, Türkiye üzerinden ‘göç veren’ üçüncü ülkelerle anlaşma yapılması öngörülüyor.
8. MALİYET NASIL KARŞILANACAK?
* Kaçak göçmenlerin iade masraflarını, bu kişileri gönderen ülke karşılayacak,
* Kaçak göçmenlerin merkezlerinde tutulduğu süre boyunca barınma ve iade masraflarınıysa Türkiye karşılayacak,
* Türkiye’nin üzerine düşen mali yükün bir bölümü, Katılım Öncesi Yardım Aracı (IPA) vasıtasıyla AB tarafından üstlenilecek.
9. GÖÇMENLER AÇISINDAN DURUM NE?
En erken üç yıl sonra gelecek vize muafiyeti karşılığı Geri Kabul Anlaşması’nın imzalanması eleştirileri de beraberinde getirdi. Türkiye-AB Karma Parlamento Komisyonu Eş Başkanı Hélène Flautre göçmen haklarının korunması ve uygulamanın demokratik denetime tabi tutulması yönünde çağrı yaptı. Flautre AB Haber’e yaptığı açıklamada, anlaşmanın Türkiye-AB ilişkileri için ‘iyi haber’ olduğunu belirtti ama şöyle devam etti: “Geri Kabul Anlaşması vize özgürlüğü için yüksek bir bedel. Türkiye-AB yakınlaşması, Avrupa yolunda hayatlarını riske atan üçüncü ülke vatandaşlarının, göçmenlerin ve sığınmacıların pahasına gerçekleşmemeli.” Mülteci-Der‘den avukat Taner Kılıç da, ‘bianet’le söyleşisinde, ‘meselenin insani boyutunun gözden kaçtığını’ vurguladı.