İran genelinde milyonlarca insan 2 bin 500 yıllık monarşinin devrilişinin 40’ıncı yılı için sokaklara döküldü. Gösterilerde hedef İran’a yıllardır ekonomik yaptırımlar uygulayan ABD’ydi.
İran’da her yıl 11 Şubat’ta şah hükümetinin devrilmesi ve Ayetullah Humeyni yönetiminde bir İslam Cumhuriyeti kurulması kutlanıyor.
İranlılar Humeyni’nin 1979’da Paris’ten Tahran’a döndüğü 1 Şubat tarihinde ‘Şafakta 10 Gün’ etkinlikleriyle devrimin 40’ıncı yılını kutlamaya başlıyor. Humeyni’nin dönüşünden 10 gün sonra askerlerin de kışlalara çekilmesiyle ABD’nin kuklası olarak değerlendirilen şah Rıza Pehlevi’nin hükümeti de tamamen çökmüştü.
Devrimden bu yana İran
İran’da 1979’dan bu yana yaşanan en önemli olaylar ise şöyle:
1979 ABD rehine krizi: Humeyni taraftarı öğrenciler, 4 Kasım 1979’da Tahran’daki ABD büyükelçiliğinde 52 Amerikalıyı rehin aldı. Rehineler 444 gün tutulduktan sonra 21 Ocak 1981’de serbest bırakıldı.
1980 İran-Irak savaşı: Dönemin Irak devlet başkanı Saddam Hüseyin 1975’te imzalanmış bir anlaşmayı bozarak İran topraklarını işgal ettiğinde sekiz yıl süren ve 1 milyon insanın hayatını kaybettiği bir savaş başladı. Ortadoğu’nun en uzun ve ölümlü ihtilaflarından biri olan savaş 20 Ağustos 1988’de Birleşmiş Milletler’in aracılık ettiği bir ateşkesle son buldu.
1989 Humeyni’nin ölümü: Humeyni’nin 3 Haziran 1989’da ölümü sonrası Ekim 1981’den beri devlet başkanı olan Ayetullah Hamaney İslam Cumhuriyeti’nin ruhani lideri oldu. Ilımlı muhafazakar Ekber Haşimi Rafsancani devlet başkanı seçildi. 1993’te Rafsancahi tekrar seçildikten sonra rejim kısmen dışarı açılmaya başladı.
1995 ABD ambargosu: Washington terörü desteklemekle suçladığı İran’a tam bir ticari ve finansal ambargo uygulamaya başladı. Dönemen ABD başkanı George W. Bush 2002’de İran’ı ‘Şeytan Ekseni’ devletler listesine alır.
1997-2005 Siyasi açmaz: Rafsancani’nin reformcu halefi Muhammed Hatemi 1997’den 2005’e kadar geçen sürede muhafazakar muhalefete karşı çıktı. Temmuz 1999’da rejimin 1979’dan bu yana gördüğü en büyük gösteriler gerçekleşti. Hatemi’yi destekleyen öğrenciler polisle çatışmaya girdi.
2005 Ahmedinejad dönemi: 25 Haziran 2005’te ultra muhafazakar Mahmut Ahmedinejad cumhurbaşkanı seçildi. Bu dönemde İran uranyum zenginleştirmeye başladı ve Batı Tahran’ın nükleer silah yapmayı hedeflediğinden şüphelenmeye başladı. 2006-2010 yılları arasında Birleşmiş Milletler İran’a ilişkin dördünde yaptırımlar bulunan altı bildirge yayınladı.
2013 Ruhani ve Obama görüşmesi: Ilımlı yeni cumhurbaşkanı Hasan Ruhani Washington’la ilişkileri yumuşattı ve 27 Eylül’de Ruhani, dönemin ABD başkanı Barack Obama ile telefonda görüştü.
2015 nükleer anlaşma: 14 Temmuz 2015’te dünya güçleri (5+1) ile İran arasında 21 ay süren müzakereler sonrası 13 yıllık krizi sonlandıran nükleer anlaşma yapıldı. Anlaşma 2016 başında yürürlüğe girdi.
2016 Suudilerle ilişkilerde kırılma: Suudi Arabistan’ın Şii cemaat lideri Şeyh Nimr el Emir’i idam etmesi sonrası Suudi Arabistan ve müttefikleri Tahran’la diplomatik bağlarını kopardı veya düzeyini düşürdü.
