Dünya genelinde yaşanan ve Türkiye’yi de etkileyen corona virüsü salgını nedeniyle işten çıkarmaların ‘üç ay yasaklanmasına’ ve bu sürede oluşacak gelir kaybının bir kısmının İşsizlik Sigortası Fonu’ndan teminini öngören kanun teklifi iş dünyasının görüşü ardından önümüzdeki hafta TBMM gündemine gelecek.
Çalışmaları cumhurbaşkanı kararında yasaklanan berber gibi esnafa ve bunların çalışanlarına yönelik de yeni düzenlemeler gündeme gelebileceğini belirtildi.
Ekonomi yönetiminin bugüne kadar uygulamaya aldığı tedbirler, gelir düzeyinin en azından bir kısmını korumak adına şirketleri ve çalışanları İşsizlik Fonu kaynaklı mevcut kısa çalışma ödeneği ve işsizlik sigortasına yönlendiriyor.
‘Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Teklifi’ taslağına göre, ‘corona’yla mücadele kapsamında işten çıkarma üç ay süreyle yasaklanıyor, cumhurbaşkanı isterse bu yasağı altı aya kadar uzatabiliyor.
Düzenleme ile kısa çalışma ödeneğinden geçici olarak sağladığı üst sınırı olan 4 bin 380 lira geliri elde etmeye hak kazanamayanlara aylık 1200 lira gelir elde etmesi için yeni bir hak getiriliyor. Şartları kanunun yasalaşması sonrası kısa çalışma ödeneğinden daha kolay ulaşılabilir bir düzenleme yapılıyor.
Yetkililer bu düzenlemelerle kayıt içi çalışanların iş güvencesinin ‘tamamen sağlandığını’ esnafa yönelik ayrı bir düzenleme ile bu kesimin de sorunlarının giderileceğini öte yandan tüm bu imkanlardan da yararlanamayanların olabileceğini bunun da aylık 1000 liralık yardıma yönlendirileceğini belirtiyor.
Hükümetin ‘corona’ kapsamında açıklamalarıyla mevcut imkanlardan faydalanamayanlar için 4.4 milyon kişiye tek seferlik 1000 lira ödeniyor. Ödemelerin yarısı tamamlanırken diğer yarısı ise henüz başlamadı.
Başvuru esasına göre
Öte yandan Çalışma Bakanlığı’nın bugün açıklandığı üzere ilk iki etapta 4.4 milyon kişiye ulaşacak sistemin üçüncü etabı da kısa sürede hayata geçirilecek. İlk iki uygulamanın aksine bu kez başvuru esasına göre yardım yapılacak.
Yürürlük ve yürütme dahil 62 maddeden oluşan torba teklif taslağında çalışma hayatı dahil birçok alanda düzenleme öngörülüyor.
Teklifin genel gerekçesinde, corona virüsü salgınının önlenmesi ve etkilerinin azaltılması amacıyla Türkiye ve dünya genelinde sosyal ve ekonomik hayata ilişkin birtakım tedbirler alındığı, düzenlemeyle bu alanda bazı adımlar atıldığı vurgulanıyor.
15 Mart’tan sonra çıkarılanlar
Düzenlemeye göre, işveren isterse işçiyi ücretsiz izne çıkartabilecek ancak bu durumda işçiye günlük 39 lira ödenecek. Ayrıca 15 Mart’tan sonra işten çıkartılan ve işsizlik maaşı alamayan işçilere de aynı miktarda ödeme yapılacak. Bu giderler İşsizlik Sigortası Fonu’ndan karşılanacak. Destekten yararlanan kişilerin başta işte çalıştığı tespiti halinde yasada belirlenen cezaların dört katı uygulanacak.
Portföyünde şubat sonu itibariyle büyük bölümü Hazine tahvillerinde 131.6 milyar lira bulunan İşsizlik Fonu ise aniden artan nakit ihtiyacı nedeniyle bankalar aracılığıyla Hazine tahvillerini Merkez Bankası’na satıyor. MB ‘corona’ sonrası sağlanan bu imkan ile şu ana kadar fonun elinde bulunan piyasa değeri 15.65 milyar lira olan Hazine tahvilini aldı.
Yetkili: Kayıt dışı olanlar 4.4 milyon
Üst düzey bir yetkili, “Covid-19 salgını kapsamında istihdam piyasasında kayıp yaşanmaması ve çalışanların mağdur olmaması için bazı adımlar atılıyor ve bazıları da planlanıyordu. Bu kapsamda son dönemde işten çıkarmaların yasaklanmasına yönelik bir çalışma yapıldı. Hazırlanan teklifle çalışanların iş güvencesine alınması sağlanmış olacak” dedi ve şöyle devam etti:
“Hızlı bir şekilde bu düzenlemenin çıkması planlanıyor ancak zaten ilk tarih 15 Mart olarak dikkate alınacağı için ödemelerini alabilecekler. Aynı zamanda düzenleme ile keyfi işten çıkarmaların da önüne geçilmiş olacak.”
Aynı yetkili, “Bütün kayıt içi çalışanlar istihdam güvencesine sahip olacak… Kayıt dışı olanlar ise 4.4 milyon, zaten kapsamda diğer başvurularda değerlendirilecek” diye konuştu.
Reuters’a bilgi veren bir başka yetkili de, “Yasa teklifinin temel amaçlarından biri kısa çalışma ödeneğindeki koşullar nedeniyle herkesin bu haktan yararlanamaması nedeniyle ortaya çıkan sorunun çözülmesine yönelik aylık 1,200 liralık ödeme yapılması sağlanmış olacak” dedi.
Aynı yetkili bir başka düzenleme ile “Restaurantlar, berberler gibi koronavirüs nedeniyle ve Cumhurbaşkanı kararı sonrası çalışamayan ve ücret alamayanların korunması ve mali destek sağlanması mümkün olacak” dedi.
Birbirinden farklı konularda birçok düzenlemeyi içermesi nedeniyle torba yasa olarak adlandırılan kanun teklifinden iş hayatı haricinde de düzenlemeler yer alıyor.
Kar dağıtımı
Düzenleme ile ayrıca kamuya ait olanlar hariç şirketlerinin yıl sonuna kadar dağıtabilecekleri nakit kar payı tutarı, 2019 yılı net dönem karının yüzde 25’ini aşamayacak şekilde sınırlandırılıyor. Daha önce Ticaret Bakanlığı’nın tavsiye olarak ilettiği bu önlem tasarı ile yasaya taşınıyor.
Fahiş fiyat düzenlemesi
Perakende Ticaretin Düzenlenmesi Hakkında Kanun’a eklenen maddelerle üretici, tedarikçi ve perakende işletmeler tarafından girdi maliyeti ve döviz kuru artışı gibi haklı bir gerekçe olmaksızın bir mal veya hizmetin satış fiyatında aşırı artış yapılamayacağı yasaya ekleniyor. İlgili düzenlemede başlık ‘fahiş fiyat’ belirleniyor. Aynı yasaya ‘stokçuluk’ başlığı ile eklenen madde ise üretici tedarikçi veya perakendecinin çeşitli sebeplerle mal satışından kaçınamayacağı da hüküm altına alınıyor.
Bazı faturalarda yetki cumhurbaşkanına
Kanun teklifiyle Devlet İhale Kanunu’nda salgın mücbir sebepler arasına alınıyor. Böylece ihalele sözleşmene bu nedenle fesih imkanı getiriliyor.
Ayrıca yüksek miktarda yabancı para yatırım gerektiren elektrik santrali kurmak üzere alınmış önlisanslar veya lisanslar iptal edilebilecek ve yatırımcılar teminatlarını geri alınabilecekler. Buna ek olarak termik santral kurulumunu tamamlamayan şartlı rödovans ihaleleri, yenilenebilir enerji kaynak alanları, yerli kömüre dayalı elektrik santrali kurulması için yapılmış devri sözleşmeleri, elektrik satış anlaşmaları feshedilebilecek.
Erteleme hakkı
Cumhurbaşkanı, salgın süresince belediyelerin tüm vergi, sigorta primi, elektrik borçlarını ve su alacaklarını gecikme faizi ve zammı olmadan erteleyebilme hakkı da getiriyor. Devlete ödenen öğrenci kredileri vb uygulamaların geri ödeme başlangıç tarihleri bir yıl erteleniyor.
Düzenleme ayrıca salgın hastalık döneminde bakım ihtiyacı olan yaşlılarda aranan gelir gibi şartların önemli bölümü kaldırılarak bu hizmetlerin genişletilmesinin de önünü açıyor.
Düzenleme ile ayrıca bankalarda bir çok alanda mecburiyet olarak kabul edilen ıslak imza yerine dijital sözleşmeleri de geçerli sayılacak. Bir başka madde ile kredi ve banka kartlarına da benzer standartlar getiriliyor.
Düzenleme ile kamuda bazı ihalelerin elekronik ortamda yapılapılabilmesine ilişkin değişiklik de yapılıyor.